Iedereen die schrijft loopt vroeg of laat tegen de vraag aan: hoe moet je aanhalingstekens en apostrof gebruiken? Sommige woorden hebben altijd zo’n zwevende komma, maar waar plaats ik die precies en waarom. Citaten; hebben die enkele of dubbele aanhalingstekens en wat te doen met het vraagteken achter de zin? Komen de aanhalingstekens er dan voor of achter? Hier vind je snel antwoord op je vragen en we geven een simpele uitleg + ezelsbruggetjes.
’s Morgens, ’s middags, ’s avonds en ’s nachts
Dit zijn woorden die we allemaal wel eens gebruiken. Veel mensen twijfelen steeds opnieuw of de zwevende komma nou vóór of na de s komt. Een duur woord voor een zwevende komma is een apostrof.
Wat zou het lekker makkelijk zijn als we gewoon smorgens schreven. Het staat een beetje gek, een woord beginnen met zo’n zwevende komma en veel andere woorden hebben dat zwevende ding juist in het midden: zo’n of bij namen bijvoorbeeld: Anna’s en Otto’s. Je hebt daarom de neiging om ook s’morgens te schrijven. Dat lijkt logischer.
Ok, waarom staat die zwevende komma dan vóór de s? Omdat een zwevende komma ergens voor staat. Als je dat weet, dan wordt het al een stuk gemakkelijker om te onthouden.
Bij ’s morgens, ’s middags, ’s avonds en ’s nachts staat de ‘ voor de letters: de van des morgens.
Een zwevende komma in ’s morgens staat voor de letters: de
Taal heeft natuurlijk een geschiedenis. Die spreken we al duizenden jaren en door de jaren heen is die taal veranderd, net als de schijfwijze. In feite zeggen we: ik ga des morgens voetballen. Dat ligt echter niet zo lekker in de mond en spreken we uit als smorgens. De letters de spreken we niet uit, maar moeten nog wel worden geschreven (waarom eigenlijk, regeltjes…).
des morgens wordt dus ’s morgens
‘ vervangt de letters de
Zo’n leuk boek haal je uit de bieb
Nog zo eentje. Zo’n. Waarom schrijven we niet gewoon zoon? Nou wel begrijpelijk, we zouden het dan verwarren met ons kind. Dat is echter niet de reden van de schrijfwijze van zo’n.
Ook in het geval van zo’n staat de ‘ voor letters die zijn weggevallen door spraakgebruik:
zo een leuk boek wordt zo’n leuk boek
‘ vervangt de letters ee
Nog een voorbeeld: m’n. Ook hier worden letters vervangen door een apostrof:
Mijn boek staat in de kast wordt m’n boek staat in de kast
‘ vervangt de letters ij
Nu je weet waaróm die zwevende komma in woorden wordt gebruikt kan je ook beter bedenken waar ie precies in het woord moet staan.
En waarom is het Anna’s, kees’ en Piets?
Soms wordt achter een naam een zwevende komma gezet + s. Soms alleen een zwevende komma en soms wordt de s gewoon aan de naam geplakt. Lastig. Valt mee, als je weet hoe het werkt.
Hoofdregel is dat de s gewoon achter de naam wordt geplakt: Piets, Willems, Karels en Fiens.
Dat ziet er simpel en gewoon uit. Bij sommige namen is dat echter lastiger. Namen die op een klinker eindigen worden vaak vreemd als je de s er meteen achter zou plakken: Annas, Leos bijvoorbeeld. Om dit gekke beeld en een vreemde uitspraak te vermijden wordt er een zwevende komma tussen gezet. Annas wordt dus Anna’s en Leos wordt Leo’s.
Dan zijn er ook nog namen die al op een s eindigen. Kees wordt niet Keess maar blijft gewoon Kees en krijgt een zwevende komma in plaats van de s:
Het is Kees’ boek
Ook namen die eindigen op een andere letter maar wel klinken als een s krijgen er geen extra s bij: Het is Alex’ boek, je leest Bush’ toespraak.
De zwevende komma (apostrof) wordt dus op allerlei manieren ingezet. Soms als vervanger van bepaalde letters, soms om letters te scheiden om een gekke uitspraak te voorkomen.
Aanhalingstekens en apostrof gebruiken: citaten en dialogen in teksten
Als je een tekst schrijft haal je soms de woorden aan van iemand anders, we noemen dat een citaat. Voorbeeld: Mijn moeder zei: ‘Jij moet beter oppassen meisje’. Tussen de aanhalingstekens staan de woorden die de derde persoon heeft gezegd. Je citeert de woorden van iemand anders.
In teksten kunnen ook dialogen voorkomen, een gesprek tussen twee of meer mensen. Een kort voorbeeld:
Ik zei tegen Marie: “Het is koud, ik doe een vest aan.”
Marie antwoordde: “Jij hebt het altijd koud.”
Kees haalde zijn schouders op en zei: “Meisjes, geen ruzie maken.”
Er zijn geen bepaalde regels voor het gebruik van enkele of dubbele aanhalingstekens. Wel moet je consequent zijn: gebruik je voor dialogen dubbele aanhalingstekens dan doe je dat steeds en wissel je niet af met enkele aanhalingstekens.
Voor een beter onderscheid kan je voor citaten dan enkele aanhalingstekens gebruiken. Het mag ook andersom: voor citaten dubbele en voor dialogen enkele aanhalingstekens.
NB: aanhalingstekens worden alleen gebruikt als woorden worden of zijn uitgesproken. Als je gedachten citeert, of de gedachten van iemand anders, dan komen er geen aanhalingstekens voor en achter. Voorbeeld Marie dacht: ik ga maar eens koffie zetten.
Vraagteken en uitroepteken in combinatie met aanhalingstekens
Sommige zinnen hebben een uitroepteken of vraagteken aan het eind terwijl er ook een citaat of dialoog is. Plaats je nou de aanhalingstekens voor of na het vraagteken of uitroepteken?
Dat hangt er vanaf. Meestal zal het vraagteken/uitroepteken nog voor het aanhalingsteken komen. Het hoort namelijk nog bij het citaat of bij de dialoog:
Marie riep: “Ik ga dat niet doen!”
Kees vroeg: “Hoe laat is het?”
Als het vraagteken of uitroepteken niet bij het citaat hoort, dan komt deze ná het citaat:
Ik riep dat ik het zat was want hij zei “ik ga dat niet doen”!
Na een uitroepteken of vraagteken komt geen punt meer achter een zin.
Wil je meer weten over het gebruik van aanhalingstekens en duidelijke voorbeelden, kijk dan eens op de website van Boekscout.
Nog een paar tips
Ben je een boek aan het schrijven en gebruik je veel dialogen? Gebruik dan voor elke nieuwe spreker een volgende regel. Zo blijft steeds duidelijk wie er aan het woord is.
Zegt een persoon meerdere zinnen achter elkaar? Je hoeft dan niet steeds opnieuw aanhalingstekens te gebruiken per zin. Je opent met aanhalingstekens en als de persoon klaar is met spreken dan plaats je de aanhalingstekens om te sluiten. Ook als het om 10 zinnen gaat.
Vragen over spelling, grammatica, over aanhalingstekens en apostrof gebruiken of wil je je tekst laten nakijken? Neem vrijblijvend contact met ons op, wij helpen je graag.
30 januari 2020, Sonja Schwedersky, De Schrijverije